To co opisuję poniżej mam nadzieję, że będzie odebrane przez czytającą osobę jako zrozumiały wywód myślowy, a zarazem koncepcja dla życia w znanym nam świecie. Osobiście od pewnego momentu życia podejście to stało się wyznawaną filozofią patrzenia na świat oraz poznawania go, rozumienia i poszerzania własnych granic poznawczych.
Koncepcja, którą pragnę przedstawiam przede wszystkim pokazuje pewien specyficzny punkt widzenia i być może zaszczepi to rozwiązanie kolejnemu czytelnikowi. Idealną sytuacją może być rozwinie również jego otoczenia – ale ideały ideałami a życie pisze różne scenariusze. Nie wykluczam, że ktoś już to nawet lepiej opisał, więc nie czuję się „odkrywcą”, a jedynie dokumentatorem tego co wychwyciłem.
Dla większego zrozumienia treści moich wywodów poniżej przedstawiam kilka definicji słów czy stwierdzeń użytych w dalszej części:
- Perspektywa – osobiste postrzeganie danego zjawiska czy przedmiotu, będące wynikiem możliwości rozpoznania i wiedzy osoby opisującej;
- Zjawisko – rozpoznawalna czynność bądź obiekt zawieszony w czasoprzestrzeni, postrzegany przez człowieka i ujmowany przez niego w zdefiniowany sposób;
- Percepcja – zestaw umiejętności oraz możliwości postrzegania i opisywania zjawisk.
Zasada przewodnia: Dla wszystkiego co poznaliśmy czy poznajemy istnieją co najmniej 2 perspektywy.
Dla opisania czegokolwiek na tym świecie istnieje, w każdym języku wiele słów mogących tworzyć obraz tego na co patrzymy w rozmaity sposób. Dla omówienia tej zasady posłużę się przykładem jabłka.
Stawiamy w pustym pokoju jabłko pomiędzy 2-ma osobami i stwarzamy warunki, w których każda z nich ma prawo do opisania tego jak widzi nasze jabłko własnymi słowami. Jabłko jako twór naturalny można zwęzić do tylko jednego słowa „jabłko”, jednak żeby sprecyzować to w jaki sposób je postrzegamy używamy przymiotników, które nadadzą temu jabłku bardziej realny kształt w oczach innych osób, gdyż samo określenie go słowem „jabłko” daje jedynie zarys przedmiotu, a nie daje zarazem pełnego obrazu tego co można zaobserwować w zdefiniowanym przez nas układzie.
Dla jednej z osób jabłko może mieć kształt bardziej smukły, zabarwienie o nieco innym odcieniu danego koloru, może być lżejsze, bądź finalnie smaczniejsze bardziej lub mniej. Dla drugiej osoby bazującej nawet jeśli na podobnych doświadczeniach to jednak mającej własną świadomość opis jabłka może się częściowo pokrywać, bądź skupiać na innym obrazie tego samego przedmiotu – istnieje więc druga perspektywa, która również będzie opisywać ten sam przedmiot, jednak zakres przymiotników czy nadanych cech jabłku będzie poszerzał obraz opisywanego przedmiotu dając obydwu osobom szerszy zakres rozpoznania kiedy podzielą się swoimi perspektywami.
Dodając do naszego przykładowego układu kolejne osoby, dostaniemy być może podobny opis, jednak może on być ponownie zupełnie inny gdyż każda osoba wprowadzi do analizowanego przedmiotu, tj. Jabłka jakąś nową cechę czy parametr. Ilość perspektyw, które można stworzyć będzie zawsze ograniczona, jednak liczba możliwych opcji/perspektyw, będzie poszerzać się wraz z przestrzenią jaką stworzymy dla osób biorących udział w rozpoznawaniu naszego jabłka. Poszerzając skalę naszego przykładu do zasięgu całej naszej planety można przyjąć, że zakres możliwych do stworzenia perspektyw zawsze jest skończony w danym czasie – determinuje go liczba ludzi żyjących w danej jednostce czasu, ale liczba ta zawsze jest większa niż 1.
Próbując poszerzać zakres naszej wiedzy o danym zjawisku czy przedmiocie mamy zawsze skończony zakres możliwych opcji, które stworzą perspektywę, a liczbę możliwości determinują granice poznania:
Od strony lingwistycznej ograniczeniem jest stworzona zamknięta ilość znaków i opcji ich łączenia, tworzących słowa. Zasób słów jest jednak poszerzalny i znów zależy od jednostki czasu w jakiej znajduje się osoba opisująca danym językiem;
Od strony naukowej ograniczeniem jest zakres funkcjonowania danej dziedziny naukowej oraz ilość i jakość narzędzi badawczych;
Od strony kulturowej ograniczeniem są ramy determinujące system wartości, który definiuje zakres działania dla danej grupy społecznej.
Zasada skali: Istnieje ograniczona ilość perspektyw, będąca wynikiem ograniczenia technologicznego i poznawczego w danej czasoprzestrzeni. Jakość oraz precyzja narzędzi do tworzenia wynika z granic określonych przez poszukującego perspektywy.
Zakres możliwości, które określają perspektywę zawsze wynikał będzie z możliwości poznawczych osoby opisującej dane zjawisko czy przedmiot oraz instrumentów badawczych, służących do poznawania rzeczywistości.
Zaznajamiając się na drodze edukacji każdy człowiek nabył pewne umiejętności i możliwości poznawcze, na jakie w danym czasie pozwalały mu instrumenty badawcze oraz ich stopień zaawansowania czy dostępność do nich. Należy jednak przyjąć, że proces zarówno poznawczy, jak i badawczy pomimo zamkniętych definiowalnymi zakresami granic pozostaje otwarty i poszerzalny. Granicami dla ludzkości są w każdym czasie jej istnienia możliwości poznawcze wynikające z szeregu czynników, takich jak: zasób słów mogących nadać jakieś granice definicji i dostęp do wiedzy skodyfikowanej, zakres wiedzy czy wyliczeń matematycznych, dostrzegalna przez ludzką percepcję czasoprzestrzeń, dla której dane zjawisko może istnieć w definiowalny sposób.
Biorąc za przykład wcześniejsze jabłko, możemy opisać czy zdefiniować je na tyle zaawansowanie, na ile pozwala nam zasób słów (zdefiniowany przez dany język), dostępne narzędzia badawcze (np. nóż do dzielenia jabłka na mniejsze jednostki, mikroskop dający obraz mniejszych struktur czy elementów, niedostrzegalnych przez ludzkie oko, suwmiarka czy waga itd.), czy na koniec czasoprzestrzeń, czyli zestaw warunków w których jabłko może występować (nie wszędzie na naszej planecie istnieją warunki, w których w naturalny sposób wyrośnie jabłoń i da nam opisywany owoc). Rozwijając nasz przykład i biorąc tylko wymienione czynniki da się dostrzec zależność, przez którą mogą powstać zupełnie inne perspektywy dla przykładowego „jabłka”.
Dla zobrazowania zasady na przykładzie wprowadźmy i przedstawmy 2 osoby. Na potrzeby naszego wywodu przyjmijmy, że obydwie pochodzą z innych punktów czasoprzestrzeni, gdzie występują zarówno inne warunki naturalne (inne strefy klimatyczne), jak również odrębne warunki społeczne (inne kultury, inny średni poziom zamożności społeczeństwa). Jedna z opisywanych osób poznała wcześniej czym jest jabłko oraz zna zdefiniowany zasób określeń, jakimi można posługiwać się przy opisie jabłka oraz zna metody jego obróbki, które pozwalają na określenie jego cech. Druga osoba pochodzi z obszaru, gdzie jabłko stanowi egzotyczny owoc, a ze względów ekonomiczno-biologicznych nie miała okazji wcześniej obcować z nim – zestaw czynności jakimi będzie próbowała stworzyć swoją perspektywę o jabłku będzie uwarunkowany ograniczeniami kulturowymi, umiejętnościami i znajomością posługiwania się narzędziami badawczymi, a na koniec przede wszystkim zmysłami przyzwyczajonymi do innych odczuć. Obie perspektywy ponownie będą dotyczyły opisu tego samego obiektu, jednak zakres poznawczy może się różnić, a ze względu na różne uwarunkowania będzie poszerzał postrzeganie go w szerszym zasobie słów, czy doświadczeń.
Innym zagadnieniem ważnym w zasadzie skali jest zakres, dla którego ograniczamy tworzenie perspektywy dla danego zjawiska. W zależności od umiejscowienia obiektu badawczego oraz obiektu badającego względem siebie, sposób definiowania perspektywy może być różny i uzależniony jest od percepcji osoby badającej, oraz narzędzi jakimi się posłuży.
Biorąc pod uwagę nasze jabłko oraz wcześniej opisane zależności skupmy się na stworzeniu układu, w którym różne osoby o różnych doświadczeniach i umiejętnościach poznawczych będą tworzyć swoją perspektywę:
- humanista skupi się na stworzeniu definicji w ramach ograniczonego zasobu słów w danym języku, przy czym lingwista będzie tworzył porównania słowne, historyk zdefiniuje czas czy okoliczności w których dany przedmiot zaistniał w danej społeczności, politolog przedstawi zależności społeczne dla których opisywany przedmiot będzie miał istotne bądź nieistotne zależności, itd.;
- przyrodnik będzie skupiał się przede wszystkim na opisaniu doświadczalnych cech przedmiotu, jednak sposób będzie uzależniony w pierwszej kolejności od dziedziny nauki jaką reprezentuje: chemik opisze skład, fizyk masę, wymiary, matematyk stworzy granice wyliczalne w danym układzie, biolog zdefiniuje budowę oraz genezę tego przedmiotu;
- w zależności od odległości osoba będąca w bezpośrednim kontakcie z jabłkiem stworzy perspektywę wykorzystania tego zasobu, osoba zmierzająca do niego będzie tworzyć perspektywę zagospodarowania tego obiektu, a osoba będąca w znacznej odległości od niego będzie tworzyła perspektywy sposobów na pozyskanie go.
Próba zdefiniowania perspektywy może dać nam wiele możliwych obrazów uzależnionych od nabytych doświadczeń i umiejętności, jeśli jednak dodamy czynnik uniwersalny jakim może być podana w przykładzie odległość od obiektu badanego i połączymy go z cechami osobowościowymi możemy zauważyć, że różnorodność możliwych opcji perspektyw wzrasta, jednak w dalszym ciągu jest matematycznie policzalna i zamknięta – ogranicza się do liczby możliwych wariacji doświadczeń-kultur-środowisk i liczby opisujących.
Biorąc pod uwagę, że istota ludzka da się zdefiniować w o wiele bardziej złożony sposób niż wyłącznie jednym słowem to przyjęcie prostej perspektywy dla opisania ludzkości staje się niemal niemożliwe, gdyż nie może ona w pełni oddać rzeczywistego obrazu konkretnej osoby na podstawie przyjęcia założeń ogólnych, np. każdy ma imię i nazwisko, czy płeć – to aż 3 zmienne, którymi można opisać osobę, a możliwych konfiguracji jest mnóstwo. Przyjęcie koncepcji uniwersalności prostej perspektywy, czyli przyjęcie że możne istnieć wyłącznie jedna perspektywa w danym przypadku, staje się błędem myślowym/poznawczym.
Zasada uniwersalności i aktualności: Perspektywa jest uznawana za uniwersalną, jeśli zakres jej zastosowania wiąże się z przyjęciem jej przez większą część grupy, w której ma funkcjonować. Aktualność perspektywy jest zmienna w czasie i powinna być poddawana okresowym próbom stosowalności.
Rozważając pierwszy aspekt zasady – uniwersalność, należy odnieść go do trudności w ocenie tego czy jakaś perspektywa może być stosowana i czy będzie ona wyznacznikiem funkcjonowania danej grupy społecznej. Biorąc pod uwagę złożoność problemu by stworzyć jedną i uniwersalną zasadę dla wszystkich elementów budujących społeczeństwo można uznać, że nie jest możliwe stworzenie jednej perspektywy dla wszystkich nie tworząc przy tym możliwości powstania konfliktów. Perspektywa to sposób na patrzenie na dane zjawisko w sposób realny, a przede wszystkim powinien być to sposób praktyczny, czyli mający zastosowalność w świecie rzeczywistym. Stosowalność budująca poczucie zaangażowania w rozwój grupy społecznej, dla której ma być przyjęta będzie bardziej do przyjęcia przez większą część grupy.
Zasada aktualności odnosi się do czasu, w jakim dana perspektywa będzie stosowalna. Aktualność powinna być być weryfikowana w co drugim pokoleniu – pierwsze, które wprowadziło daną perspektywę powinno próbować ją stosować, a następne po nim sprawdzać czy jest dalej aktualna i próbować stwarzać dla niej nowe ramy.
Zasada ronda – metodologia przyjmowania definicji oraz rozważań nad nią
Trudność podstawową dla tworzenia definicji stanowi zarysowanie granic, w obrębie których mieścił się będzie zakres definicji. Aby skutecznie przejść przez proces tworzenia definicji zaleca się przyjęcie zasady ronda, czyli określeniu maksymalnej ilości rozgałęzień/dróg dla których definicja znajdzie zastosowanie, a następnie przedstawienie argumentacji, dla każdej z przyjętych dróg/gałęzi przez reprezentację grupy społecznej.
Dla zwizualizowania koncepcji posłużyć się można ponownie przykładem jabłka:
Każda z możliwych odnóg sama w sobie powinna budować zamknięte ramy, dlatego dla nich także powinno się zastosować metodę ronda zamykając przez grono ekspertów możliwy zakres dla danej części definicji. Problematyka jaka będzie towarzyszyć każdorazowo dotyczyć będzie ilości odnóg/rozgałęzień do zbadania, nie stoi to jednak w sprzeczności z podstawową zasadą – każdy sprawdzany zakres może finalnie wnieść coś do definicji, lub zamknąć się na stwierdzeniu, iż nie istnieje zasób z danej kategorii/tematyki mogący wnieść coś do definicji danego obiektu/zjawiska.
Końcowym etapem zastosowania metody ronda musi być przedstawienie propozycji zakresu definicji i poprzez przejście ponownej drogi, według wcześniejszej kolejności prowadzenia wywodu przez daną grupę społeczną/ekspercką i przyjęcie przez nią proponowanego zakresu, lub poszerzenie zakresu na podstawie przedstawionego zakresu. Metoda ronda powinna zamknąć się w maksymalnie 3 przejściach wywodu dla zbudowania jak najpełniejszej definicji na dany moment i dane możliwości poznawczo-techniczne zgodnie z zasadami skali i aktualności.
Podsumowanie
W prosty sposób podsumowując przedstawione wywody, należy przyjąć dla przedstawionej koncepcji/teorii, że powstanie
i przyjęcie perspektywy przez człowieka zawsze będzie wiązało się z ograniczeniami naszej percepcji i nasza perspektywa będzie jedną z wielu możliwych i realnych opcji.
Próba przyjęcia jednej uniwersalnej perspektywy dla danego obiektu badawczego czy zjawiska zawsze będzie posiadać jedynie pewien zakres, który jest ograniczony możliwościami poznawczymi oraz zakresem dostępnej technologii badawczej w danym czasie i miejscu. Poszukiwanie uniwersalnego sposobu zdefiniowania czegoś, jest i jednak powinno być celem każdej nauki, a kwestia „wieloperspektywiczności” ma służyć jak najszerszemu rozpoznaniu i zdefiniowaniu badanego obiektu czy zjawiska dla lepszego opisu rzeczywistości, w której żyjemy.
Przedstawione wywody są próbą stworzenia nie tyle ideologii co trendu myśleniowego, pozwalającego na otwarcie się na szersze możliwości poznawcze, które będą mogły powiększyć nasz obraz zjawisk, z którymi spotykamy się ciągle w naszym życiu. Zatrzymywanie się i opieranie wyłącznie na krótkiej ocenie, bez uznania różnorodności, jaką cechuje się ludzkość zawsze będzie tworzyła błąd poznawczy, wynikiem czego mamy zapisane w historii naszego gatunku zdarzenia, jak np. konflikty o różnej skali, a co za tym idzie – niepożądane przez nas odczucia jak cierpienie, żal czy smutek.
Głównym przekazem, jaki chciałbym aby każda osoba czytająca wyniosła, było to że zawsze istnieją co najmniej 2 możliwe sposoby opisania i patrzenia na rzeczywistość w której żyjemy. Dlatego też nie powinniśmy zostawać zamknięci wyłącznie na naszą perspektywę, mając świadomość że świat jest ich pełen. Od tysięcy lat nasze umiejętności poznawcze poszerzały się i nowe perspektywy, idee czy poglądy pojawiały się, rozwijały i czasem także kończyły, jednak jest to wciąż idący do przodu mechanizm
i nikt nie powinien go przerywać poprzez nakładanie na niego sztucznych ograniczeń związanych z naszymi osobistymi ograniczeniami.